Mạch máu não là gì? Giải phẫu cấu trúc hệ thống và chức năng

Mạch máu não giúp cung cấp Oxy và dưỡng chất cho các tế bào não hoạt động. Vậy cấu trúc giải phẫu mạch máu não hay hệ thống mạch máu não như thế nào? Chức năng cụ thể ra sao?

Mạch máu não là gì?

Mạch máu não là hệ thống mạch máu được hình thành với cấu trúc và chức năng chuyên biệt để đảm bảo điều hòa lưu lượng máu nuôi não, đáp ứng nhu cầu về Oxy và các chất dinh dưỡng cho các tế bào thần kinh. Hệ thống này bao gồm một mạng lưới phức tạp của các động mạch, tĩnh mạch và mao mạch. Động mạch mang máu giàu Oxy từ tim đến não; tĩnh mạch đưa máu kém dưỡng khí và chất độc hại rời khỏi não trở về tim; mao mạch chịu trách nhiệm cung cấp máu và dưỡng chất cho các vùng nhỏ trong não. (1)

Mạch máu não cũng đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh áp lực tưới máu não. Bất kỳ tổn thương nào đối với mạch máu trong não đều có thể làm giảm khả năng tưới máu não, gây cản trở sự chuyển động đồng bộ, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý thần kinh, thoái hóa tế bào thần kinh và tế bào thần kinh đệm.

Chức năng, vai trò của mạch máu não

Mạch máu não đảm nhiệm những chức năng, vai trò quan trọng đối với sức khỏe của não bộ. Bên cạnh chức năng quan trọng là giúp cung cấp Oxy, các dưỡng chất đến nuôi não, giúp não duy trì hoạt động và chức năng, một số vai trò điển hình khác của hệ thống mạch máu não bao gồm: (2)

1. Sản xuất và dẫn lưu dịch não tủy và dịch kẽ

Dịch não tủy hay còn gọi là Cerebrospinal, được sản xuất tại các nang não và các khoang chứa dịch Cerebrospinal trong não. Gần 80% dung lượng dịch não tủy được sản xuất từ các mao mạch hở trong đám rối màng mạch, với tốc độ khoảng 0.3-0.4 ml/phút, tức là khoảng 430-580 ml mỗi ngày. Sự tiết dịch não tủy (CSF) phụ thuộc vào áp suất thủy tĩnh và chênh lệch thẩm thấu giữa huyết tương và dịch não tủy. Dịch này chủ yếu là nước, ion, một lượng không đáng kể protein và glucose. Chức năng chính của dịch não tủy là bảo vệ não bộ bằng cách cung cấp một lớp đệm cho não, giúp giảm áp lực và sốc từ các va đập. Ngoài ra, dịch não tủy cũng tham gia vào việc loại bỏ cặn và các chất độc hại ra khỏi bề mặt não cũng như cung cấp dưỡng chất cho các tế bào não.

Cùng với dịch não tủy, dịch kẽ (ISF) là một yếu tố quan trọng khác của não. Dịch kẽ được sản xuất từ nhiều nguồn, bao gồm lọc qua mao mạch, thẩm thấu qua nội mô, bài tiết qua đám rối màng mạch và chuyển hóa tế bào. ISF là một loại dịch môi trường nằm giữa các tế bào não, giữ cho các tế bào này luôn ở trạng thái ổn định và cung cấp dinh dưỡng cho chúng. Ngoài ra dịch kẽ cũng đóng vai trò loại bỏ các sản phẩm phân hủy và chất độc hại ra khỏi não.

2. Sinh lý dịch thần kinh

Với mỗi kỳ tâm thu, áp lực động mạch tăng, tạo ra sự căng phồng của động mạch, tiểu động mạch và vi mạch. Điều này thúc đẩy dòng chảy của các chất lỏng trong não và tạo ra một gradient áp lực giữa các không gian chứa chất lỏng, góp phần vào việc điều chỉnh dòng chảy của chúng.

Trong thời kỳ tâm trương, khi các mạch đàn hồi giãn ra, dịch não tủy có thể chảy ngược trở lại với một lượng rất ít. Những biến đổi này cũng ảnh hưởng đến cơ học và lưu biến của não, phụ thuộc vào các yếu tố như hình dạng tế bào, phân bố mạch máu và thành phần của mô ngoại bào.

Hệ thống mạch máu não bao gồm những gì?

Mạch máu não được hình thành bởi các bộ phận chính bao gồm:

1. Hệ thống động mạch và mao mạch não

Hệ thống động mạch là phần lớn nhất của hệ thống mạch máu não. Bắt đầu từ động mạch cảnh và động mạch đốt sống, hai động mạch này cung cấp lượng máu lớn đến não. Động mạch cảnh phân thành hai nhánh chính là động mạch cảnh ngoại và động mạch cảnh nội. Động mạch cảnh nội là lớp mạch máu chính cung cấp máu đến não, nó chia thành nhiều nhánh nhỏ, tạo thành một mạng lưới phức tạp trong não gọi là mao mạch não.

Mao mạch não là một hệ thống mạch máu nhỏ nối giữa tiểu động mạch và tiểu tĩnh mạch. Chức năng chính của mao mạch não là điều tiết lưu lượng máu đến các phần khác nhau của não dựa trên nhu cầu cụ thể của từng vùng. Ngoài ra, mao mạch cũng có các cơ chế điều tiết giúp đảm bảo não nhận được đủ lượng máu và Oxy cần thiết cho các hoạt động.

2. Hệ thống tĩnh mạch não

Thông qua giải phẫu mạch máu não và các nghiên cứu liên quan cho thấy, tĩnh mạch là loại mạch chịu trách nhiệm thu gom và dẫn máu đã được sử dụng từ não về tim. Hệ thống tĩnh mạch bắt đầu với các nhánh tĩnh mạch nhỏ, đi từ những vùng sâu trong não như đồi thị, đến các nhánh lớn hơn như tĩnh mạch màng cứng và tĩnh mạch tâm. Các tĩnh mạch này có vai trò quan trọng trong việc thu gom máu từ các phần của não và đưa nó trở lại hệ tuần hoàn chính của cơ thể.

Hệ thống tĩnh mạch có nhiều tĩnh mạch lớn nhỏ chạy qua các phần khác nhau của não, tạo ra một hệ thống mạch máu phong phú và linh hoạt. Điều này đảm bảo máu có thể được dẫn trở lại tim một cách hiệu quả, không bị ngưng trệ hay gặp áp lực không cần thiết.

Hệ thống tĩnh mạch não cũng liên kết chặt chẽ với hệ thống động mạch để tạo ra một hệ thống mạch máu hoàn chỉnh và cân đối, giúp duy trì hoạt động và chức năng của não.

Một số bệnh ở mạch máu não thường gặp

Dưới đây là một số bệnh lý thường gặp liên quan đến mạch máu não mà người bệnh cần tìm hiểu: (3)

1. Dị dạng mạch máu não

Dị dạng mạch máu của não là tình trạng các mạch máu trong não bị biến đổi hoặc phá vỡ. Có khoảng 50% người dị dạng mạch máu não bị xuất huyết não. Nguyên nhân của dị dạng mạch máu có thể đến từ yếu tố di truyền, bệnh lý hoặc chấn thương.

Một số triệu chứng người bệnh cần lưu ý là đau đầu, chóng mặt, rối loạn thị giác, thậm chí là các vấn đề nghiêm trọng như chảy máu não, đột quỵ.

2. Phình động mạch não

Phình động mạch não xảy ra khi một phần của động mạch não bị phình to bất thường. Đây là một vấn đề nghiêm trọng, có thể gây ra sự tăng áp lực trong hệ thống mạch máu não, dẫn đến xuất huyết, đột quỵ hoặc các biến chứng nguy hiểm khác. Phình động mạch có thể gây áp lực lên các cấu trúc não xung quanh dẫn đến đau đầu, buồn nôn, nôn mửa hoặc mất ý thức.

3. Giãn mạch máu não

Giãn mạch máu não là tình trạng các mạch máu trong não mở rộng ra ngoài, thường do sự giãn nở không bình thường của thành mạch. Khi các mạch máu mở rộng quá mức, có thể gây áp lực lên các cấu trúc xung quanh và làm suy yếu tế bào não. Nếu không được điều trị kịp thời có thể gây xuất huyết não, nhồi máu não, rối loạn điện giải, nhiễm trùng mạch máu… Các triệu chứng thường gặp của bệnh bao gồm đau đầu, chóng mặt, giảm thị lực, cứng gáy, nôn mửa, suy giảm trí nhớ…

4. Hẹp mạch máu não

Hẹp mạch máu não là tình trạng các mạch máu trong não bị thu hẹp, làm giảm lưu lượng máu đến các vùng não. Điều này có thể xảy ra do mảng bám hoặc tổn thương trên thành của các mạch máu, gây ra sự cản trở dòng máu. Khi máu không thể lưu thông bình thường, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ hoặc nhồi máu não. Một số triệu chứng của hẹp máu não là đau đầu, chóng mặt, khó di chuyển…

5. Tắc nghẽn mạch máu não

Đây là một dạng đột quỵ, xảy ra khi sự lưu thông của máu đến não bị tắc nghẽn do mảng xơ vữa, cục máu đông… Tắc nghẽn mạch máu trong não có thể dẫn đến liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ, đại tiện và tiểu tiện khó khăn… Một số dấu hiệu người bệnh cần lưu ý là loạn ngôn, yếu nửa người, méo mặt, đau đầu dữ dội, đi đứng khó khăn…

6. Vỡ mạch máu não

Hiện tượng này xảy ra khi một mạch máu trong não bị vỡ, gây chảy máu bất thường. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như đột quỵ, tổn thương não và tử vong. Nguyên nhân gây vỡ mạch máu có thể đến từ áp lực máu cao, động mạch yếu, phình đại mạch máu, u não… Triệu chứng vỡ mạch máu não bao gồm đau đầu, buồn nôn, nôn mửa, mất ý thức, rối loạn thị lực…

7. Xuất huyết và chảy máu não

Khi mạch máu não bị vỡ hoặc tổn thương, máu có thể tràn vào các khu vực quan trọng của não, gây ảnh hưởng đến hoạt động của não. Xuất huyết não thường gây ra các triệu chứng như đau đầu cực độ, buồn nôn, mất ý thức… Tình trạng này không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến tê liệt, rối loạn ngôn ngữ, thậm chí là tử vong.

8. Bệnh động mạch cảnh

Bệnh động mạch cảnh là một bệnh liên quan đến mạch máu não, thường xảy ra khi các động mạch cảnh bị hẹp hoặc bị tắc, gây giảm lượng máu cung cấp đến não. Điều này có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ, chảy máu não hoặc tăng nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe não. Triệu chứng của bệnh động mạch cảnh có thể bao gồm đau đầu, chóng mặt, mất thị lực hoặc khó chịu ở các phần khác nhau của cơ thể.

9. Xuất huyết dưới nhện

Xuất huyết dưới nhện thường xảy ra do vỡ các túi phình động mạch bẩm sinh, phình mạch hình nấm, dị dạng động tĩnh mạch, chấn thương… Các triệu chứng của bệnh là nhức đầu, nôn mửa, hô hấp và nhịp tim không ổn định, sốt cao…

Một số phương pháp chẩn đoán sự khỏe mạnh của mạch máu não

Phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh lý về mạch máu trong não giúp giảm những nguy cơ, biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là một số phương pháp chẩn đoán tình trạng mạch máu não.

1. Chụp mạch máu não DSA

Chụp mạch máu não bằng máy chụp mạch hiện đại DSA là phương pháp chẩn đoán y khoa tiên tiến, nhằm đánh giá tình trạng của hệ thống mạch máu trong não. Kỹ thuật này giúp tạo ra hình ảnh chi tiết của hệ thống mạch máu não.

Chụp mạch não có thể giúp phát hiện nhiều vấn đề về mạch máu như hẹp động mạch, phình động mạch, dị dạng hoặc tắc nghẽn mạch máu não. Chụp động mạch thường được chỉ định cho trường hợp nghi ngờ mắc các bệnh lý về mạch máu não như đột quỵ, đau nhức đầu không rõ nguyên nhân, chóng mặt, choáng váng bất thường…

2. Chụp CT

Chụp CT mạch máu não là phương pháp chẩn đoán hình ảnh được sử dụng để đánh giá chi tiết mạch máu. Phương pháp này cung cấp những thông tin quan trọng về cấu trúc và chức năng của hệ thống mạch máu trong não. Quá trình chụp CT cho phép bác sĩ quan sát các mạch máu ở đầu và cổ của người bệnh, từ đó phát hiện những bất thường về hệ thống mạch máu.

Hiện nay, cùng với các hệ thống máy móc hiện đại, tối tân, trang bị đồng bộ, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu nhiều loại máy CT hàng đầu như máy CT 768 lát cắt Somatom Drive (Siemens, Đức), máy CT 1975 lát cắt hiện đại bậc nhất thế giới với phần mềm AI có khả năng đánh giá nhanh mạch máu não, chẩn đoán xác định đột quỵ chỉ trong vòng dưới 5 phút, giúp phát hiện túi phình vỡ mạch máu não, cục máu đông và các vấn đề khác ở não bộ. Từ đó hỗ trợ đánh giá nhanh tình trạng bệnh lý và đưa ra giải pháp điều trị kịp thời.

3. Chụp MRI

Chụp MRI (chụp cộng hưởng từ) là phương pháp sử dụng sóng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh chi tiết, rõ nét của não và các mạch máu. MRI đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện các tổn thương mô mềm, viêm nhiễm và những bất thường của các mạch máu nhỏ mà phương pháp chẩn đoán khác không nhìn thấy. Bệnh viện Tâm Anh sỡ hữu hệ thống chụp MRI 3 Tesla hiện đại hàng đầu thế giới.

4. Điện tâm đồ

Điện tâm đồ (EKG, ECG) giúp kiểm tra các bất thường về tim như rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, thiếu máu cơ tim, rối loạn dẫn truyền nhịp tim… Những bất thường này có thể liên quan đến mạch máu não. Điện tâm đồ là kỹ thuật không xâm lấn, không đau và hạn chế cảm giác khó chịu cho người bệnh.

5. Chọc dò tủy sống

Chọc dò tủy sống là một thủ thuật y tế đặc biệt giúp chẩn đoán tình trạng mạch máu não, phương pháp này đòi hỏi sự chính xác và kỹ năng cao từ bác sĩ chuyên khoa. Đây cũng là một trong những công cụ quan trọng hỗ trợ bác sĩ kiểm tra nguyên nhân và xác định phạm vi khi nghi ngờ người bệnh mắc các vấn đề về mạch máu như xuất huyết não, đột quỵ.

Làm thế nào để giữ cho mạch máu não khỏe mạnh?

Để giữ cho mạch máu não khỏe mạnh, cần tuân thủ một số nguyên tắc sau:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng và đầy đủ các nhóm chất. Ưu tiên bổ sung các nhóm dưỡng chất thiết yếu như Omega-3, axit béo không bão hòa và chất chống Oxy hóa.
• Tích cực tập luyện thể dục thể thao nhằm tăng cường tuần hoàn máu, kiểm soát cân nặng, duy trì huyết áp ổn định và hỗ trợ nâng cao sức khỏe tổng thể.
• Tránh stress, cố gắng giữ tinh thần lạc quan, thoải mái. Nên xây dựng thói quen tích cực như đọc sách, tập yoga, tập thiền, học nấu ăn… để hỗ trợ tinh thần, giúp cải thiện sức khỏe mạch máu não.
• Tiêm các loại vacxin cần thiết theo quy định của Sở Y tế.
• Khám sức khỏe và tầm soát các vấn đề ở não định kỳ.

Người có dấu hiệu mắc bệnh ở mạch máu não nên thăm khám sức khỏe định kỳ

Các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh mạch máu não bao gồm đau đầu, chóng mặt, khó tập trung, suy giảm trí nhớ… Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh liên quan mạch máu não có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như thiểu năng tuần hoàn não, đột quỵ hoặc các vấn đề liên quan khác.

Thăm khám sức khỏe định kỳ giúp bác sĩ kiểm tra và đánh giá tình trạng sức khỏe mạch máu nói chung và hệ thống mạch máu não nói riêng, bao gồm kiểm tra huyết áp, đo đường huyết, kiểm tra Cholesterol, chụp CT và MRI để đánh giá sự tuần hoàn máu trong não… Hoạt động này có ý nghĩa rất lớn trong phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh lý liên quan đến mạch máu trong não, từ đó giảm nguy cơ các biến chứng nguy hiểm.

Quý khách vui lòng liên hệ trực tiếp qua:

Trên đây là những thông tin liên quan đến mạch máu não và giải phẫu mạch máu não. Trong trường hợp người bệnh đang gặp dấu hiệu bất thường nghi ngờ liên quan đến mạch máu trong não, cần đến ngay cơ sở y tế lớn có chuyên khoa thần kinh để được kiểm tra và xử lý kịp thời, tránh các biến chứng không mong muốn.