Thế nào là một học sinh giỏi?

Điểm số

Sự việc một chuyên gia giáo dục ở Hà Nội tuyên bố mình đã “phá” để con không thể đỗ vào trường Hà Nội-Amsterdam vừa qua là một trong số nhiều ví dụ chứng tỏ mối quan hệ vô cùng phức tạp giữa phụ huynh Việt Nam và hệ thống trường chuyên. Bình luận về sự việc, nhà kinh tế học Huỳnh Thế Du đề xuất cụm từ “ghét trường chuyên” làm tên gọi cho một hiệu ứng tâm lý.

Dĩ nhiên, trường chuyên ở Việt Nam còn tồn đọng rất nhiều tiêu cực, song tâm lý “ghét trường chuyên” của nhiều phụ huynh làm lộ ra cuộc tranh cãi khó có hồi kết hơn trong giáo dục: tranh cãi về định nghĩa “học sinh giỏi.” Quả thực, bố mẹ nào cũng muốn con mình giỏi, nhưng họ không muốn chỉ đánh giá bằng điểm số. Cụm từ “học sinh giỏi” cũng hay được nhắc đến đầy định kiến khi công chúng nói về “bệnh thành tích.”

Dưới áp lực này, vào ngày 20/07/2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo phải ban hành thông tư số 22/2021/TT-BGDĐT Quy định về đánh giá học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông. Qua thông tư này, cách xếp loại học sinh giỏi/tiên tiến/trung bình/yếu/kém trước đây bị thay thế. Bộ cũng yêu cầu đánh giá một số môn học bằng nhận xét thay vì chấm điểm, và không còn tính điểm trung bình tất cả các môn học để giảm tải áp lực thành tích cho học sinh.

Thông tư trên của Bộ thực ra còn giải quyết chuyện điểm số không thực chất. Trong khoảng 20 năm trở lại đây, vấn đề “lạm phát” danh hiệu học sinh giỏi được ghi nhận. Vào năm 2010, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Vinh Hiển công bố con số 51% số em tiểu học ở Hà Nội đạt danh hiệu học sinh giỏi vào năm đó, một con số khá cao. Hiện tượng 38/39 học sinh giỏi mỗi lớp cũng được ghi nhận ngày càng dày đặc ở các trường công lập mọi cấp học.

Để tránh hiện tượng đánh giá điểm số không thực chất, thì giải pháp của nhiều bố mẹ là giúp con phấn đấu vào trường chuyên. Thay vì chạy theo thành tích “lạm phát” ở các trường công lập thường, thì việc vượt qua một bài thi môn chuyên có độ khó cao hơn khá nhiều so với bài thi tiêu chuẩn, cùng tỉ lệ chọi từ 1/10 trở lên khiến điểm số của một học sinh chuyên biểu thị năng lực của em thực chất hơn.

Nhìn chung, giải pháp trường chuyên có thể phần nào khoả lấp sự thiếu uy tín trong cách chấm điểm và xếp loại học sinh. Song nó không phải liều thuốc cho “bệnh thành tích” mà các phụ huynh lo ngại. Áp lực cạnh tranh tất yếu dẫn đến các vấn đề về tâm lý học đường và sự phân biệt đối xử, như chuyên gia Nguyễn Sóng Hiền, thành viên liên đoàn giáo dục độc lập Australia, đã nhìn nhận dựa trên kinh nghiệm tại các “trường chọn” (selective schools) ở Anh, Úc, Canada và Đức - hệ thống trường có cách thức hoạt động gần với trường chuyên ở Việt Nam.

Đây là lý do một bộ phận phụ huynh có điều kiện kinh tế khá giả muốn đi tìm tiêu chuẩn “học sinh giỏi” khác để thay thế điểm số.