Chất sắt là gì? Vai trò của sắt và liều dùng khuyến nghị

Chất sắt (Sắt) là vi chất không thể thiếu của cơ thể, đặc biệt là với sự phát triển của trẻ. Thiếu sắt là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng thiếu máu, thường gặp nhất ở trẻ em trong độ tuổi mẫu giáo (từ 2 đến dưới 6 tuổi). Việc bổ sung sắt cho bé 5 tuổi trở xuống là vô cùng cần thiết, có liên quan chặt chẽ đến các thông số huyết học, tăng trưởng và nhận thức.

Chất sắt là gì?

Chất sắt, hay Sắt (Fe) là khoáng chất chủ yếu tham gia vào quá trình hình thành hồng cầu, đồng thời còn giúp tăng khả năng tập trung của trí não. Sắt là một thành phần của huyết sắc tố, myoglobin, các xitocrom và nhiều enzyme như peroxidase hay catalase. Sắt chứa nhiều trong tim, gan thịt bò, các loại rau củ như bầu, ngũ cốc hay đậu nành, …

Chất sắt là gì?

Sắt là một trong những vi chất không thể thiếu của cơ thể

Chất sắt có tác dụng gì?

Nói chung, sắt giúp duy trì hầu hết chức năng quan trọng của cơ thể, bao gồm sự tập trung, các quá trình tiêu hóa, hệ thống miễn dịch và điều hòa nhiệt độ của cơ thể.

Những lợi ích của sắt thường không chú trọng cho đến khi cơ thể không được cung cấp đủ. Thiếu sắt có thể gây mệt mỏi, uể oải, tim đập nhanh, da xanh xao hay thậm chí là khó thở.

1. Điều trị chứng thiếu máu

Bổ sung sắt rất hữu ích cho bệnh thiếu máu do thiếu sắt. Có nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra thiếu máu, song thiếu sắt vẫn là nguyên nhân phổ biến nhất (1). Thiếu máu xảy ra khi tình trạng thiếu sắt tiến triển đến mức nồng độ hemoglobin (một loại protein trong tế bào hồng cầu) giảm xuống dưới mức bình thường. (2)

Thiếu sắt còn là nguyên nhân dẫn đến rối loạn nhịp tim, tiếng thổi ở tim, tim to và suy tim nếu không được điều trị kịp thời. Thiếu sắt cũng làm tăng nguy cơ đau cơ xơ hóa. (3)

Bổ sung sắt có thể cải thiện mức độ sắt trong cơ thể và điều trị IDA. Việc bổ sung sắt hàng ngày đã được chứng minh là có khả năng làm giảm tỷ lệ thiếu máu và tình trạng thiếu sắt ở những phụ nữ đang trong thời kỳ kinh nguyệt. (4)

2. Giảm mệt mỏi

Sắt còn có thể giúp kiểm soát tình trạng mệt mỏi không rõ nguyên nhân, ngay cả ở những người không bị thiếu máu nhưng lại có mức ferritin thấp (đây là một chỉ số dự trữ sắt trong cơ thể). Điều này đặc biệt phổ biến ở phụ nữ trong thời kỳ sinh sản. Bổ sung sắt hàng ngày có thể làm giảm mệt mỏi ở những phụ nữ đang trong thời kỳ kinh nguyệt.

Một thử nghiệm ngẫu nhiên đã tiến hành nghiên cứu phụ nữ từ 18 đến 53 tuổi, những người cho biết họ ít khi bị mệt mỏi. Những phụ nữ có mức ferritin dưới 50 microgam trên lít (mcg/L) và hemoglobin lớn hơn 12 gam trên decilit được nhận ngẫu nhiên 80 miligam (mg) sắt nguyên tố. Nhóm được bổ sung sắt cho biết tình trạng mệt mỏi được cải thiện nhiều hơn so với nhóm không được bổ sung sắt. (5)

3. Cải thiện hiệu suất thể thao

Sắt là vi chất cần thiết để tạo ra myoglobin, một loại protein cung cấp oxy cho cơ bắp. Nhiều vận động viên có thể không nhận đủ hàm lượng sắt từ chế độ ăn uống hàng ngày của họ để hỗ trợ hiệu suất.

Tuy nhiên, các vận động viên tham gia tập luyện sức bền như chạy marathon hoặc các sự kiện đạp xe tăng sức bền có thể mất nhiều sắt hơn. Ngoài ra, nếu là phụ nữ hoặc ăn chay có thể sẽ khiến vận động viên có nguy cơ thiếu sắt và thiếu máu cao hơn. Các vận động viên nên đảm bảo chế độ ăn uống hàng ngày của họ, bao gồm đủ sắt để hỗ trợ hiệu suất cao nhất.

Việc bổ sung sắt hàng ngày ở những người có kinh nguyệt sẽ giúp cải thiện hiệu suất tập thể dục. Nó cũng đã được chứng minh là có khả năng cải thiện hiệu suất tập thể dục tối đa và ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. (6)

4. Cải thiện các triệu chứng trong Hội chứng chân không yên (RLS)

Hội chứng chân không yên (RLS) là một tình trạng sức khỏe trong đó mọi người có cảm giác muốn di chuyển chân bất cứ lúc nào mà không thể kiểm soát được. Điều này thường xảy ra vào ban đêm và có thể làm gián đoạn và ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.

Một nghiên cứu phân tích tổng hợp được công bố vào năm 2019 đã cho thấy, việc bổ sung sắt có liên quan đến quá trình cải thiện tình trạng của những người mắc hội chứng chân không yên quốc tế (RLS) sau bốn tuần. (7)

5. Cải thiện nhận thức

Nghiên cứu cho thấy mức độ nhận thức sẽ giảm khi cơ thể thiếu sắt. Thực tế, khi lượng sắt trong máu giảm xuống, sự tập trung và sự chú ý sẽ bị ảnh hưởng gần như ngay lập tức. Phục hồi mức sắt ở mức bình thường có thể cải thiện khả năng tập trung và tăng cường hiệu suất nhận thức của não bộ. (8)

Một nghiên cứu ở những cô gái vị thành niên không bị thiếu máu nhưng có lượng sắt thấp cho thấy, việc bổ sung sắt giúp cải thiện khả năng học bằng lời nói và trí nhớ (9). Tổng số 81 người tham gia vào cuộc thử nghiệm và được cho uống 650 mg sắt bổ sung hai lần mỗi ngày, kéo dài trong vòng tám tuần. Ngoài ra, một đánh giá của 26 thử nghiệm ngẫu nhiên cũng chỉ ra rằng, việc bổ sung sắt ở trẻ em bị IDA đã cải thiện mức độ hemoglobin và giảm sự thiếu hụt trong các kỹ năng nhận thức và vận động. (10)

6. Cải thiện tâm trạng

Một lợi ích khá ngạc nhiên mà sắt mang đến cho sức khỏe của bạn đó chính là khả năng cải thiện tâm trạng của chúng. Sắt là một vi chất vô cùng quan trọng trong sự tổng hợp chất dẫn truyền lên thần kinh, đặc biệt là dopamine, serotonin và norepinephrine. Đây đều là những chất dẫn truyền thần kinh giúp não hoạt động tốt hơn, đồng thời tạo nên sự hưng phấn, giúp bạn có được tâm trạng thoải mái theo hướng tích cực.

7. Sắt giúp tăng cường hệ thống miễn dịch

Sắt là một trong những chất dinh dưỡng quan trọng tham gia tăng cường hệ thống miễn dịch khỏe mạnh và duy trì hoạt động tốt. Một khi bị thiếu sắt, hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ bị suy giảm và gặp khó khăn trong việc chống lại các vi khuẩn có hại cho cơ thể, gây ra bệnh tật, ốm đau. Tuy nhiên, nếu cung cấp quá nhiều sắt cũng có thể là nguyên nhân gây trở ngại cho hệ thống miễn dịch thực hiện đúng chức năng. Đó là nguyên nhân vì sao chúng ta cần bổ sung sắt với liều lượng vừa phải trong mức cho phép.

8. Điều chỉnh nhiệt độ cơ thể

Nếu cảm thấy cơ thể thường xuyên bị lạnh, đó có thể là bởi cơ thể của bạn đã thiếu máu, thiếu sắt. Sắt giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể bằng cách đảm bảo lưu lượng máu tuần hoàn khắp cơ thể. Duy trì được nhiệt độ cơ thể thích hợp không chỉ đơn thuần giúp bạn cảm thấy thoải mái mà nó còn đóng vai trò quan trọng đối với quá trình trao đổi chất. Việc cung cấp đủ sắt sẽ đảm bảo nhiệt độ cơ thể bạn được điều chỉnh tốt hơn.

9. Tạo năng lượng

Duy trì năng lượng cho cơ thể chính là một trong những lợi ích quan trọng nhất của sắt. Một khi thiếu sắt, cơ thể sẽ dẫn đến thiếu máu khiến bạn mệt mỏi, giảm khả năng và hiệu quả làm việc. Hiển nhiên, thiếu máu sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới các hoạt động cần tiêu hao năng lượng và bạn cần đảm bảo đầy đủ vi chất này. Chúng ta có thể cung cấp sắt cho cơ thể bằng cách tiêu thụ các thực phẩm như hải sản, thịt đỏ, thịt gia cầm, …

10. Giúp thai kỳ khỏe mạnh

Khối lượng máu và nhu cầu sản xuất hồng cầu tăng cao trong thời kỳ mang thai để cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng cần thiết cho thai nhi đang phát triển. Do vậy, nhu cầu về sắt cũng cần tăng lên. Mặc dù cơ thể vẫn có khả năng tối đa hóa sự hấp thụ sắt trong thời kỳ mang thai, song lượng sắt không đủ hoặc các yếu tố khác ảnh hưởng đến cách hấp thụ sắt có thể dẫn đến tình trạng thiếu sắt.

Lượng sắt thấp khi mang thai sẽ tăng rủi ro sinh non và nhẹ cân, cũng như dự trữ sắt thấp và suy giảm phát triển nhận thức hoặc hành vi ở trẻ sơ sinh. Phụ nữ mang thai có hàm lượng sắt thấp có thể dễ bị nhiễm trùng hơn vì sắt cũng hỗ trợ hệ thống miễn dịch.

Theo các chuyên gia, tất cả phụ nữ mang thai nên bổ sung từ 30 đến 60 miligam (mg) sắt mỗi ngày của thai kỳ, bất kể mức độ sắt của họ là bao nhiêu.

chất sắt có tác dụng gì

Bổ sung sắt giúp thai kỳ khỏe mạnh hơn

Lượng sắt cần thiết mỗi ngày là bao nhiêu?

Lượng sắt bạn cần mỗi ngày tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính và sức khỏe tổng thể của bạn.

Hoàn toàn có thể đáp ứng được nhu cầu sắt tăng lên nhờ chế độ ăn giàu sắt và giá trị sinh học cao. Tuy nhiên, tại một số nước đang phát triển, khả năng tiếp cận các nguồn thực phẩm động vật có lượng sắt cũng như giá trị sinh học cao rất thấp và khẩu phần hàng ngày chủ yếu bao gồm các thực phẩm nguồn gốc thực vật nên nguy cơ bị thiếu sắt tại các quốc gia này khá cao.

Tình trạng thừa sắt do tiêu thụ thực phẩm nhờ cơ chế tự điều hòa chuyển hóa của cơ thể rất hiếm gặp. Tuy nhiên, vẫn có thể gặp tình trạng tích lũy gây thừa sắt ở những bệnh nhân phải truyền máu thường xuyên trong các bệnh thiếu máu huyết tán.

Trong cơ thể chúng ta, nhu cầu sắt thông thường mỗi ngày để tạo ra hồng cầu là 20-25mg sắt. Tuy nhiên, hầu như toàn bộ lượng sắt cần thiết để sản xuất hồng cầu này đều được tái sử dụng từ quá trình phân huỷ hồng cầu già. Do vậy, chỉ cần 1 mg sắt mỗi ngày là đủ bù lại lượng sắt mất đi qua nước tiểu, phân, mồ hôi và tế bào biểu mô bong ra. Nhu cầu sắt trong cơ thể sẽ tăng lên trong trường hợp mất máu qua các chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ, có thai, cho con bú, ……

Nhu cầu về sắt được áp dụng theo khuyến nghị của WHO năm 2004, được tính toán dựa trên 4 cấp độ giá trị sinh học của sắt trong khẩu phần ăn hàng ngày và thay đổi nhu cầu sắt ở phụ nữ có kinh nguyệt, đồng thời hiệu chỉnh theo cân nặng nên có của người Việt Nam.

Bảng nhu cầu khuyến nghị sắt mỗi ngày:

Nhóm tuổi Nam Nữ Hàm lượng sắt (mg/ngày) theo giá trị sinh học của khẩu phần Hàm lượng sắt (mg/ngày) theo giá trị sinh học của khẩu phần Hấp thu 10% ** Hấp thu 15%**** Hấp thu 10% ** Hấp thu 15% *** 0-5 Tháng 0,93 0,93 6-8 Tháng 8,5 5,6 7,9 5,2 9-11 tháng 9,4 6,3 8,7 5,8 1-2 Tuổi 5,4 3,6 5,1 3,5 3-5 Tuổi 5,5 3,6 5,4 3,6 6 -7 Tuổi 7,2 4,8 7,1 4,7 8-9 Tuổi 8,9 5,9 8,9 5,9 10-11 Tuổi 11,3 7,5 10,5 7,0 10-11 tuổi (Có kinh nguyệt) 24,5 16,4 12-14 tuổi 15,3 10,2 14,0 9,3 12-14 tuổi (Có kinh nguyệt) 32,6 21,8 15-19 tuổi 17,5 11,6 29,7 19,8 20-29 tuổi 11,9 7,9 26,1 17,4 30-49 tuổi 11,9 7,9 26,1 17,4 50 -69 tuổi 11,9 7,9 10,0 6,7 > 50 tuổi (có kinh nguyệt) 26,1 17,4 > 70 tuổi 11,0 7,3 9,4 6,3 Phụ nữ mang thai (trong suốt cả quá trình) + 15 **** + 10 **** Phụ nữ cho con bú Chưa có kinh nguyệt trở lại 13,3 8,9 Phụ nữ sau mãn kinh Đã có kinh nguyệt trở lại 26,1 17,4

** Loại khẩu phần có giá trị sinh học sắt trung bình (khoảng 10% sắt được hấp thu): Khi khẩu phần có lượng thịt hoặc cá từ 30g - 90g/ngày hoặc lượng vitamin C từ 25 mg - 75 mg/ngày.

*** Loại khẩu phần có giá trị sinh học sắt cao (khoảng 15% sắt được hấp thu): Khi khẩu phần có lượng thịt hoặc cá lớn hơn 90g/ngày hoặc lượng vitamin C lớn hơn 75 mg/ngày.

**** Bổ sung viên sắt được khuyến nghị cho tất cả phụ nữ trong suốt quá trình thai kỳ. Phụ nữ bị thiếu máu cần dùng liều điều trị theo phác đồ của bác sĩ.

Thiếu chất sắt ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Nếu cơ thể bạn không được cung cấp đủ chất sắt, bạn sẽ không có đủ hemoglobin để các mô và cơ hoạt động bình thường. Điều này đã dẫn đến một tình trạng được gọi là thiếu máu do thiếu sắt (11). Các triệu chứng của thiếu máu do thiếu sắt bao gồm:

Hơn hai tỷ người trên toàn cầu bị thiếu máu do thiếu sắt, làm cho nó trở thành tình trạng thiếu dinh dưỡng phổ biến nhất trên thế giới. Phụ nữ có nguy cơ đặc biệt cao, do thời kỳ kinh nguyệt, mang thai và cho con bú. Những người ăn chay, thuần chay hoặc không ăn nhiều thịt cũng có thể có lượng sắt thấp.

Tác hại nếu cơ thể bị thừa sắt

Thừa sắt là hiện tượng lượng sắt trong cơ thể vượt quá mức cần thiết. Thành phần ruột bị mất khả năng điều hòa hàm lượng sắt không cần thiết và sắt đồng thời bị tích tụ ở gan gây ra nhiễm sắt, cuối cùng dẫn đến tổn thương đến những cơ quan khác. Lượng sắt mà người bị thừa sắt hấp thu sẽ gấp khoảng 3 lần lượng sắt người không bị bệnh hấp thu.

Những tác hại của bệnh thừa sắt bao gồm: tổn thương gan, bệnh tim mạch, thay đổi màu da, đái tháo đường, viêm khớp, tổn hại buồng trứng, kích thích vi khuẩn sinh sôi, bệnh lý thần kinh…

Chất sắt có trong thực phẩm nào?

Có 2 dạng sắt tồn tại trong thực phẩm, bao gồm:

1. Sắt có chứa hem (từ động vật)

Dưới dạng này, sắt được cơ thể hấp thu dễ dàng hơn, gấp khoảng 10 lần so với dạng sắt không chứa hem. Do vậy, đây được xem là nguồn cung cấp sắt tốt nhất cho cơ thể. Thực phẩm có chứa sắt dạng hem điển hình như:

Bảng phân tích lượng sắt có trong 100g thực phẩm:

Loại thực phẩm Hàm lượng sắt Thịt bò 3.5 mg Thịt lợn 0.8 mg Thịt cừu 2.5 mg Thịt gà 0.4 mg Cá ngừ 1.07 mg Cá hồi 1.28 mg Gan gà 11 mg

2. Sắt không chứa hem (từ thực vật)

Sắt không chứa hem là sắt được tìm thấy trong một số loại thực vật. Tuy nhiên, chúng không được cơ thể hấp thụ tốt như sắt có trong động vật. Thực phẩm có chứa sắt không chứa hem có thể kể đến như:

Chất sắt có trong thực phẩm nào?

Sắt cũng được tìm thấy trong một số loại thực phẩm

Cách bổ sung sắt khi cơ thể bị thiếu đúng và đủ

Các triệu chứng thiếu sắt sẽ tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng thiếu sắt, cũng như sức khỏe tổng thể của mỗi người. Thiếu sắt ở mức nhẹ hoặc trung bình có thể không gây ra bất kỳ triệu chứng đáng chú ý nào. Tình trạng thiếu sắt kéo dài có thể dẫn đến thiếu máu. Thiếu máu do thiếu sắt có thể gây ra các triệu chứng như: yếu đuối, mệt mỏi, hụt hơi, đau đầu, chóng mặt, nhạy cảm với nhiệt độ, tay chân lạnh, đau ngực, tim đập nhanh, khó tập trung, …. Bên cạnh đó, còn có một số dấu hiệu về thể chất do thiếu hụt sắt như: móng tay dễ gãy, rụng tóc, nứt khóe miệng, viêm lưỡi, da nhợt nhạt,…

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng thiếu sắt có thể kể đến như: chế độ ăn hàng ngày không đủ hàm lượng sắt mà cơ thể cần, cơ thể kém hấp thu sắt, mất máu kéo dài…

Sắt cần thiết cho quá trình tạo myoglobin và hemoglobin trong máu. Thiếu sắt gây ra tình trạng thiếu máu, làm gián đoạn sự vận chuyển oxy trong các mô cơ, khiến cơ thể trở nên mệt mỏi, trí nhớ suy giảm, kém tập trung và còn gây ra hiện tượng hoa mắt, dễ ngủ gật, tim đập nhanh.

Đối tượng cần bổ sung sắt nhất là trẻ đang trong độ tuổi dậy thì, nữ giới có kỳ kinh nguyệt dài, phụ nữ mang thai và cho con bú, trẻ bị sinh thiếu tháng, những người bị rối loạn hấp thu sắt…

Thiếu máu ở tuổi dậy thì sẽ ảnh hưởng đến hệ thần kinh, dẫn đến trí nhớ kém, đuối sức, khó tập trung trong học tập. Thiếu sắt trong giai đoạn thai kỳ dễ gây bị sinh non, sảy thai, băng huyết sau sinh, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của thai nhi, gây nên suy dinh dưỡng bào thai, tăng khả năng bị dị tật bẩm sinh của thai nhi.

Sắt có thể bổ sung qua chế độ ăn uống hàng ngày bằng những loại thực phẩm giàu sắt như cá, thịt bò, lòng đỏ trứng,… Tuy nhiên, một số đối tượng có thể dễ dàng thiếu sắt và cần bổ sung thông qua đường uống như: (12)

Sử dụng viên uống sắt thường là trước khi ăn 1 giờ hoặc 2 giờ sau khi ăn, vì sắt hấp thụ tốt nhất vào lúc đói. Theo các chuyên gia, không nên uống canxi cùng với sắt vì canxi sẽ cản trở sự hấp thụ sắt của cơ thể. Cơ thể sẽ hấp thụ sắt từ các nguồn thực vật tốt hơn nếu ăn nó với thịt gia cầm, hải sản và các loại thực phẩm có chứa vitamin C.

Hàm lượng sắt cần cung cấp cho cơ thể mỗi ngày sẽ tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi muốn bổ sung sắt bằng đường uống để tránh gặp phải những rủi ro đáng tiếc do sắt mang lại.

Tương tác thuốc khi uống bổ sung chất sắt

Chất bổ sung sắt có thể gây ra tương tác với một số loại thuốc bao gồm:

Thuốc kháng axit sẽ làm giảm nồng độ axit trong dạ dày cần thiết cho sự hấp thụ sắt. Những người dùng thuốc kháng axit trong thời gian dài sẽ có nguy cơ bị thiếu sắt.

Một số loại thực phẩm có thể làm giảm khả năng hấp thụ sắt trong cơ thể, bao gồm:

Bổ sung sắt có thể làm giảm sự hấp thụ các vi chất dinh dưỡng quan trọng khác bao gồm kẽm, đồng, magie và mangan. Canxi có khả năng làm cản trở sự hấp thụ sắt, vì vậy bạn nên bổ sung sắt và canxi vào các thời điểm khác nhau trong ngày.

Chất sắt đóng vai trò quan trọng trong cơ thể, là vi chất không thể thiếu trong quá trình trao đổi chất và phát triển, đặc biệt là đối với trẻ em. Tuy nhiên, để việc bổ sung sắt có hiệu quả và an toàn, cần tuân thủ theo liều dùng khuyến nghị và tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

Link nội dung: https://cmp.edu.vn/sat-la-chat-gi-a40241.html