Như đất, nước, không khí… gió tồn tại khắp mọi nơi xung quanh cuộc sống con người và sinh vật trên Trái Đất. Dù vậy, không phải ai cũng hiểu rõ thực sự gió là gì, có mấy loại gió cũng như nguyên nhân sinh ra gió là gì?
1. Gió là gì?
Gió là gì? Gió có tên tiếng Anh là Wind, là những luồng không khí chuyển động trên quy mô lớn ở trong không gian.
Đối với Trái Đất, gió chính là những luồng không khí lớn chuyển động trong không gian. Còn đối với không gian, gió Mặt Trời là những chất khí hoặc các hạt điện từ Mặt Trời vào không gian chuyển động. Trong khi đó, gió lưu vực được hình thành khi xảy ra sự thoát khí của các nguyên tố hoá học nhẹ từ khí quyển của một hành tinh đi vào không gian.
2. Nguyên nhân sinh ra gió là gì?
“Sóng bắt đầu từ gió, gió bắt đầu từ đâu?” Nguyên nhân sinh ra gió là sự chênh lệch trong áp suất khí quyển. Hiện tượng này dẫn đến việc không khí có xu hướng di chuyển từ nơi áp suất cao về nơi có áp suất thấp, điều này lý giải vì sao những cơn gió sẽ có tốc độ khác nhau.
Bên cạnh đó, nguyên nhân hình thành gió không thể bỏ qua hiệu ứng Coriolis (trừ đường xích đạo) làm không khí bị chệch hướng và sinh ra gió.
Về quy mô của gió, việc tạo nên quy mô gió lớn (hoàn lưu khí quyển) sẽ phụ thuộc chủ yếu vào sự khác biệt giữa nhiệt độ xích đạo và các cực hay sự quay của những hành tinh. Do ma sát của bề mặt Trái Đất nên gió có xu hướng đạt đến sự cân bằng và tốc độ cũng chậm hơn.
3. Các loại gió chính trên Trái Đất
Chúng ta có thể phân loại gió khác nhau chủ yếu dựa vào hướng gió thổi như sau:
3.1. Gió mậu dịch (gió Tín phong)
Gió mậu dịch là loại gió thường thổi trong các miền cận xích đạo với phạm vi hoạt động ở vĩ độ 300 về phía xích đạo. Nguyên nhân hình thành gió mậu dịch là do sự chênh lệch về lượng khí áp từ vùng khí áp cao xuống vùng khí áp thấp (từ chí tuyến xuống xích đạo).
Hướng gió:
- Bán cầu Bắc: gió mậu dịch chủ yếu được thổi theo hướng Đông Bắc - Tây Nam.
- Bán cầu Nam: gió mậu dịch thổi được theo hướng Đông Nam - Tây Bắc.
Thời gian hoạt động của gió mậu dịch: quanh năm, nhưng chủ yếu vào mùa hè. Tính chất của gió: khô và ít mưa.
Xem thêm: Gió mùa là gì? Ảnh hưởng của gió mùa tới đời sống như thế nào?
3.2. Gió Tây ôn đới
Gió Tây ôn đới là loại gió thường thổi từ khu áp cao cận nhiệt đới về các khu áp thấp ôn đới với phạm vi hoạt động ở vĩ độ trung bình giữa 35 và 360.
Hướng gió chính là từ Tây sang Đông, theo đó, gió thổi ở bán cầu Bắc theo hướng Tây Nam và ở bán cầu Nam theo hướng Tây Bắc.
Thời gian hoạt động của gió: gió thổi quanh năm, nhưng mạnh nhất vào mùa đông khi áp suất ở các cực thấp hơn. Còn vào mùa hè, loại gió này hoạt động yếu hơn do áp suất ở các cực cao hơn. Tính chất của gió: do xuất phát từ khu áp cao cận nhiệt đới nên loại gió này thường mang theo độ ẩm cao và lượng mưa lớn.
3.3. Gió Đông cực
Gió Đông cực là loại gió thổi từ vùng áp suất cao ở Bắc cực và Nam cực về phía áp suất thấp trong vùng gió Tây với phạm vi hoạt động từ vĩ tuyến 900 Bắc và Nam về vĩ tuyến 600 Bắc và Nam. Hướng gió chính của loại gió này là từ Đông sang Tây theo hướng Đông Bắc và Đông Nam.
Thời gian hoạt động của gió: quanh năm nhưng hoạt động yếu và không đều. Tính chất: lạnh và khô.
3.3. Gió địa phương
Gió địa phương là loại gió thổi từ các vùng khác nhau khi đến mỗi vùng đất sẽ chịu ảnh hưởng địa hình mà có những đặc điểm và tính chất khác nhau. Gió địa phương bao gồm gió biển, gió đất và gió phơn. Trong đó:
Gió biển, gió đất là loại gió được hình thành từ ven biển với hướng gió thay đổi theo ngày và đêm. Ban ngày, hướng gió thổi từ biển vào đất liền, ngược lại vào ban đêm thì gió sẽ thổi từ đất liền ra biển nên tính chất của hai loại gió cũng sẽ hoàn toàn khác nhau.
- Gió biển: thường sẽ mang theo độ ẩm cao và tạo cảm giác mát mẻ, dễ chịu.
- Gió đất: thường mang tính chất khô hanh.
Gió phơn là loại gió bị biến tính khi vượt qua những dãy núi hay vùng cao. Loại gió này sẽ mang theo độ ẩm cao nhưng khi vượt qua dãy núi sẽ bị chặn lại và biến thành khô, nóng.
Tại Việt Nam, gió phơn Tây Nam (hay còn gọi là gió Lào, gió Tây) sẽ hoạt động mạnh ở vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ vào đầu hạ. Nguồn gốc của loại gió này từ Bắc Ấn Độ Dương sau khi vượt qua dãy núi Trường Sơn sẽ bị biến đổi tính chất, tạo nên sự khác biệt về thời tiết giữa hai bên dãy núi. Trong đó, sườn Tây (sườn đón gió) có tính chất ẩm, còn sườn Đông (sườn khuất gió) thì có tính chất nóng và khô.
Ngoài ra, ở nước ta cũng tồn tại hai loại gió đặc trưng của mùa đông và mùa hè là gió mùa Tây Nam và gió mùa Đông Bắc (gió bấc). Trong đó:
- Mùa gió Đông Bắc thổi từ tháng 11 đến tháng 4, tạo nên một mùa đông lạnh, mưa phùn ở miền Bắc và mùa khô nóng ở miền Nam.
- Mùa gió Tây Nam thổi từ tháng 5 đến tháng 10, tạo nên mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều, kèm giông bão trên cả nước, với dạng thời tiết đặc biệt là gió Tây kèm mưa ngâu và bão.
Đọc thêm: Vì sao có tên gọi là “gió mùa Đông Bắc”?
4. Vai trò và ứng dụng của gió trong thực tế
Gió đóng một vai trò quan trọng trong đời sống, góp phần tạo nên bản chất thời tiết của vùng, khu vực và quốc gia. Gió cũng sẽ tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp.
Ngoài ra, gió còn được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau tư nguồn năng lượng gió. Bởi đây là nguồn năng lượng tự nhiên sạch để và có thể thay thế cho các nguồn năng lượng độc hại khác, giúp bảo vệ môi trường, tiết kiệm chi phí đầu tư.
Trong khoa học, việc nghiên cứu về tốc độ, hướng di chuyển của gió sẽ giúp dự báo thời tiết chính xác hơn.
Trong giao thông vận tải đường thủy, ứng dụng của gió sẽ ảnh hưởng đến việc thiết kế tàu thuyền.
Trong thể thao, gió được nghiên cứu và ứng dụng cho các môn thể thao liên quan đến hướng gió như cầu lông, bóng bàn, lướt ván, lướt sóng…
5. Tác hại của gió là gì?
Bên cạnh những lợi ích to lớn, gió cũng sẽ tiềm ẩn những nguy cơ khôn lường từ chính nguồn sức mạnh khủng khiếp này. Đặc biệt, nếu tốc độ gió mạnh, quy mô lớn có thể gây thiệt hại về vật chất và gây nguy hiểm cho con người.
Gió từ cấp 7 trở lên có thể gây những cản trở trong việc di chuyển bên ngoài, trong khi đó gió từ cấp 9 trở lên có gây ra tình trạng bão tố, lốc xoáy làm tốc mái nhà, thậm chí các công trình.
Do đó, công tác dự báo thời tiết, nhất là vùng biển về tốc độ và hướng gió di chuyển cần được chú trọng đặc biệt. Điều này sẽ giúp tàu thuyền đang hoạt động trên biển có thể nhanh chóng tìm được nơi neo đậu kịp thời tránh nguy hiểm về giông, lốc và gió giật mạnh.
Xem thêm: Gió mùa Tây Nam là gì? Chi tiết về Gió mùa Tây Nam
Trên đây là tổng hợp những kiến thức liên quan đến gió là gì mà chúng tôi muốn gửi đến bạn đọc. Có thể nói, gió là một sự tồn tại gần gũi nhưng cũng chứa đựng nhiều bí ẩn và sức mạnh không ngờ. Hy vọng rằng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn về hiện tượng tự nhiên này nhé!
